FBL là gì trong xuất nhập khẩu?

Nếu bạn đang vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu bằng cả đường bộ lẫn đường biển, chắc hẳn đã nghe tới thuật ngữ “FBL” trong chứng từ vận tải. Nhưng FBL là gì trong xuất nhập khẩu? Đây không chỉ đơn thuần là một loại vận đơn “lạ tai”, mà lại đóng vai trò quan trọng khi doanh nghiệp giao nhận hàng hóa quốc tế, đặc biệt là với hình thức vận tải kết hợp hoặc vận tải đa phương thức.

Trong chuỗi cung ứng, việc hiểu rõ từng loại vận đơn sẽ giúp bạn kiểm soát hàng hóa tốt hơn và giảm thiểu rủi ro khi có sự cố phát sinh. Với FBL – vận đơn liên hiệp đường bộ quốc tế, bạn sẽ có thêm công cụ để tối ưu quy trình giao nhận, nhất là khi làm việc với các hãng vận tải quốc tế chuyên nghiệp. Trong phần dưới đây, tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất của FBL ngay từ khái niệm, trước khi đi vào ý nghĩa và cách phân biệt với các vận đơn khác.

Định nghĩa FBL trong lĩnh vực vận tải và xuất nhập khẩu

Khi bạn nghe tới từ “bill” trong logistics, hẳn dễ nghĩ ngay đến vận đơn đường biển (B/L) hay vận đơn đường hàng không (AWB). Nhưng FBL thì lại khác. FBL là viết tắt của cụm từ “FIATA Bill of Lading”, tức là vận đơn theo tiêu chuẩn do FIATA phát hành.

FBL là gì?

FBL có một điểm đặc biệt mà nhiều người mới làm xuất nhập khẩu nhầm lẫn: đây không phải là vận đơn do hãng tàu phát hành, mà là vận đơn cấp bởi công ty giao nhận (freight forwarder), nhưng mang tính quốc tế và theo chuẩn của FIATA. Điều này cho phép người nhận hàng thực hiện giao dịch như đang cầm vận đơn phát hành bởi Carrier (nhà vận chuyển) – một lợi thế khi cần linh hoạt trong logistics.

Vì sao cần những loại vận đơn như FBL? Lý do là vì có những chặng vận chuyển không chỉ là “đi bằng tàu", mà là một chuỗi phức hợp, ví dụ: hàng xuất từ Hà Nội đi đến cảng Hải Phòng bằng xe container, rồi được xếp lên tàu sang châu Âu. Lộ trình đó có cả vận tải nội địa và vận tải đường biển. Khi đó, FBL giúp bao phủ toàn bộ hành trình, thay vì chỉ phản ánh một chặng riêng lẻ.

Một điểm cộng của FBL là thông tin chuẩn hóa. Không phải công ty nào cũng được phát hành FBL – mà chỉ những forwarder là thành viên chính thức của FIATA, được cấp mã riêng, mới được phép sử dụng và in mẫu vận đơn này. Nhờ đó, chứng từ FBL có độ tin cậy cao, tạo thuận lợi cho giao dịch quốc tế, đặc biệt ở châu Âu và các thị trường khó tính.

Cấu trúc thể hiện trên mặt FBL cũng rõ ràng, bao gồm:

• thông tin người gửi (Shipper), 
• người nhận (Consignee), 
• thông tin về hàng hóa, 
• tuyến hành trình, và 
• điều khoản vận chuyển...

Một điểm đáng chú ý nữa: FBL có thể được phát hành dưới dạng vận đơn đích danh (Straight B/L) hoặc vận đơn theo lệnh (To order B/L), giúp chủ hàng sử dụng linh động cho mục đích thanh toán L/C hoặc chuyển quyền sở hữu.

Tóm lại, FBL không phải là thuật ngữ "cao siêu" như nhiều người tưởng, mà là một công cụ giao nhận hữu dụng – nhất là nếu bạn làm trong lĩnh vực xuất nhập khẩu hàng hóa có tuyến vận tải phức hợp. Sau khi hiểu rõ khái niệm, chúng ta sẽ nói tới ý nghĩa và vai trò cụ thể của FBL đối với doanh nghiệp như thế nào.

Vai trò và ý nghĩa của FBL đối với doanh nghiệp xuất nhập khẩu

Tiếp nối phần khái niệm FBL là gì trong xuất nhập khẩu, lúc này bạn có thể hình dung được FBL - không chỉ đơn thuần là một giấy tờ đi kèm lô hàng, mà còn là chìa khóa pháp lý giúp doanh nghiệp an tâm trong hành trình vận chuyển quốc tế.

FBL thường được phát hành bởi các công ty giao nhận vận tải (thành viên của FIATA) trong hoạt động logistics đa phương thức, nhất là khi có vận tải đường bộ kết hợp với đường biển hoặc đường sắt. Nhưng cụ thể, nó mang lại giá trị gì cho người xuất khẩu hay nhập khẩu? Câu hỏi tưởng chừng hiển nhiên, nhưng chính là chỗ nhiều doanh nghiệp mới “vỡ ra” do trước đó chưa từng làm hồ sơ xuất nhập khẩu. Tôi sẽ giải thích ở phần dưới..

Bảo vệ quyền lợi chủ hàng trong vận tải quốc tế

Một trong những vai trò quan trọng nhất của FBL chính là tạo sự đảm bảo về quyền lợi cho chủ hàng. Vận chuyển quốc tế vốn rất dài ngày, qua nhiều chặng và nhiều quốc gia, vì vậy một loại vận đơn được công nhận trên toàn thế giới – như FBL – sẽ giúp bảo vệ lô hàng về mặt pháp lý.

Trong trường hợp hàng hóa gặp sự cố (mất mát, hư hỏng, chậm trễ…), FBL đóng vai trò là căn cứ để chủ hàng yêu cầu bồi thường từ nhà vận chuyển hoặc nhà bảo hiểm. Nói nôm na, đây chính là “sổ đỏ chính chủ” của lô hàng. Tôi từng có khách hàng xuất khẩu cà phê nguyên liệu sang châu Âu, dùng vận chuyển door-to-door kết hợp đường bộ và đường biển. Lô hàng chậm trễ một tuần vì sự cố tại điểm chuyển tải. Nhờ có FBL được phát hành đúng chuẩn, họ đã làm việc suôn sẻ với đơn vị bảo hiểm, nhanh chóng được bồi thường phần phí tổn phát sinh.

Đơn giản hóa thủ tục trong logistics đa phương thức

Nếu bạn là doanh nghiệp xuất khẩu sử dụng một chặng lưu thông phức hợp – ví dụ hàng phải đi xe tải từ Bình Dương ra cảng Cát Lái, rồi vận chuyển bằng tàu biển sang Hàn Quốc – thì FBL giúp bạn gom toàn bộ hành trình thành một chứng từ duy nhất.

Không cần phải ký hợp đồng hay theo dõi từng chặng vất vả; FBL chính là giấy tờ gốc thể hiện toàn bộ điều kiện vận chuyển và là bằng chứng quyền sở hữu của người cầm vận đơn. Chính vì vậy, rất phù hợp với mô hình dịch vụ door-to-door mà các doanh nghiệp xuất khẩu F&B, nông sản hay điện tử hay sử dụng.

Tạo điều kiện thuận lợi cho thanh toán quốc tế

Bên cạnh các vai trò về logistics, FBL còn hỗ trợ hiệu quả trong thanh toán quốc tế, đặc biệt là khi doanh nghiệp sử dụng phương thức tín dụng chứng từ (L/C). FBL đáp ứng các yêu cầu khắt khe của L/C nếu được phát hành đúng chuẩn và có đầy đủ thông tin cần thiết (mô tả hàng hóa, hành trình…).

Trên thực tế, nhiều ngân hàng thương mại chấp nhận FBL như một chứng từ hợp lệ trong bộ chứng từ thanh toán. Nếu không có FBL, doanh nghiệp phải chờ người vận hành từng phương thức (đường bộ, đường biển…) phát hành vận đơn riêng; khá phiền phức và đôi khi làm trễ thanh toán.

…

Nắm được vai trò rõ ràng của FBL sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ chủ động hơn trong vận đơn, mà còn có thể tối ưu chi phí và lường trước rủi ro trong chuỗi vận chuyển. Tiếp theo, tôi sẽ phân tích vì sao FBL không giống với những loại vận đơn khác mà bạn vẫn thường gặp.

Sự khác biệt giữa FBL và các loại vận đơn khác

Sau khi đã hiểu rõ FBL là gì, có thể bạn đang thắc mắc: “FBL liệu có gì đặc biệt so với các loại vận đơn khác mà tôi vẫn hay dùng như B/L đường biển hay AWB đường hàng không?” Đây cũng là câu hỏi mà nhiều doanh nghiệp khi mới làm xuất nhập khẩu khá bối rối – nhất là khi lần đầu nghe đến FBL.

Vậy thì, chúng ta nên bắt đầu từ chính cấu trúc và phạm vi sử dụng của từng loại vận đơn trong chuỗi cung ứng để thấy được điểm khác biệt.

Vận đơn (bill of lading) là một chứng từ vận tải quan trọng phát hành bởi nhà vận chuyển, ghi nhận việc nhận hàng và cam kết giao hàng tới người nhận tại điểm đến đã định. Tùy vào phương thức vận chuyển, sẽ có nhiều loại vận đơn khác nhau như FBL (vận đơn kết hợp – FIATA B/L), B/L (vận đơn đường biển truyền thống), và AWB (vận đơn hàng không).

Điểm khác biệt đầu tiên: Tính quốc tế và sự trung lập

FBL – FIATA Bill of Lading – được phát hành bởi các thành viên của FIATA (Liên đoàn các hiệp hội giao nhận vận tải quốc tế) và theo tiêu chuẩn quốc tế thống nhất. Đây là một loại vận đơn đặc biệt, không chỉ được sử dụng trong một phương thức vận tải duy nhất, mà còn thích hợp cho vận chuyển đa phương thức (multimodal), dù là đường biển, đường bộ hay đường sắt.

Trong khi đó, vận đơn B/L chủ yếu chỉ áp dụng cho hàng hóa vận chuyển bằng đường biển. Còn AWB (Air Waybill) thì giới hạn ở hàng không. Nói cách khác, FBL giống như “một chiếc vé liên tuyến”, giúp bạn gom tất cả hành trình vận tải lại trên một chứng từ, thay vì phải chia nhỏ ra từng chặng như trước.

Thêm một điểm cộng nữa: vì được phát hành theo chuẩn quốc tế của FIATA, FBL thường được đánh giá là trung lập và có độ uy tín cao trong mắt các ngân hàng khi thanh toán quốc tế theo phương thức L/C. Không ít khách hàng tôi từng gặp tuy làm FOB quen rồi, nhưng khi chuyển sang DDP hay DAP lại phát sinh rắc rối do không hiểu giá trị pháp lý của FBL trong vận chuyển nhiều chặng.

Điểm khác biệt thứ hai: Ai phát hành và giá trị pháp lý

Khác với B/L truyền thống được phát hành bởi hãng tàu, hoặc AWB do hãng hàng không cấp, thì FBL lại do các công ty forwarder được ủy quyền bởi FIATA phát hành. Nghĩa là, chỉ những công ty logistics đạt tiêu chuẩn mới được cấp quyền sử dụng mẫu FIATA này.

Việc này đảm bảo rằng người phát hành có kinh nghiệm và uy tín trong việc quản lý vận chuyển đa phương thức. Trong khi với B/L của hãng tàu, đôi khi doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc điều phối nếu phát sinh vấn đề ở điểm giao nhận nội địa – do hãng tàu chỉ phụ trách phần chặng biển.

Ngoài ra, FBL là loại vận đơn có thể chuyển nhượng (negotiable) nếu được phát hành theo lệnh (To Order). Điều này mang lại tính linh hoạt cao trong quy trình thanh toán và mua bán quốc tế. Trong khi một số bản AWB thường không có khả năng chuyển nhượng và chủ yếu ở dạng “non-negotiable”.

Tóm lại

FBL khác biệt ở chỗ: sử dụng được cho vận tải đa phương thức, do các forwarder được FIATA ủy quyền phát hành, và uy tín quốc tế được công nhận rộng rãi. So với các loại vận đơn đơn phương thức (chỉ cho Sea hoặc chỉ cho Air), FBL đem lại nhiều lợi thế về mặt pháp lý, sự linh hoạt khi thanh toán và thuận tiện trong quản lý chuỗi cung ứng – nhất là với những lô hàng có hành trình phức tạp từ đầu này sang đầu kia của thế giới.

Lời kết

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã nắm được định nghĩa về FBL – một loại vận đơn quan trọng dùng trong vận chuyển đa phương thức quốc tế. Với đặc điểm được phát hành bởi tổ chức FIATA, FBL không chỉ là chứng từ có giá trị pháp lý cao, mà còn mang lại sự tin cậy trong giao dịch và bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan trong chuỗi cung ứng.

FBL cũng có những điểm khác biệt rõ nét so với các loại vận đơn thông thường khác như bill of lading (B/L) do hãng tàu phát hành. Việc hiểu rõ FBL là gì trong xuất nhập khẩu sẽ giúp doanh nghiệp bạn chủ động hơn trong việc lựa chọn và kiểm soát hồ sơ vận chuyển — nhất là khi tham gia vào các lô hàng có điều kiện giao hàng phức tạp như đa phương thức hoặc door-to-door.